Jak wygląda w praktyce model Inquiry-based Learning (IBL)?

Na tej stronie:

Inquiry-based learning (IBL) - uczenie się przez dociekanie
Etapy dociekania w IBL
Cechy IBL
Model tradycyjny a IBL
Wyzwania
Inne podobne podejścia
Our Kids poleca

Od długiego czasu pedagodzy i psychologowie analizują procesy nauczania i uczenia, aby szkoła lepiej przygotowywała absolwentów do świata poza jej murami. “Edukacja XXI wieku powinna polegać na zapewnieniu uczniom narzędzi, zasobów i wsparcia, których potrzebują, aby odnieść sukces w ciągle zmieniającym się świecie. Muszą nabrać pewności siebie, aby ćwiczyć te umiejętności. Co więcej, muszą potrafić zrozumieć natłok informacji, które otrzymują każdego dnia. Ważne jest również sortowanie tych informacji, dzielenie się nimi i korzystanie z nich. Niedawno P21 (Partnerstwo na rzecz uczenia się XXI wieku) określiło tzw. “4 C” edukacji XXI wieku; kreatywność, krytyczne myślenie, komunikacja i współpraca (creativity, critical thinking, communication, and collaboration). Są to elementy, które stanowią podstawę wszelkiego nauczania w klasie. Powinny odgrywać rolę w każdej lekcji” (How Inquiry Learning is Redefining Schools in the 21st Century).

Inquiry-based learning (IBL) - uczenie się przez dociekanie

Wyżej wymienione cztery elementy są filarami podejścia określanego jako inquiry-based learning (IBL). W języku polskim nazwa tej metody ma szereg odpowiedników, ale na potrzeby tego artykułu nazwiemy ją “uczenie się przez dociekanie”.

Zmiana nastawienia jest poparta badaniami naukowymi, które wskazują, że zapamiętujemy 75% tego, co robimy, w porównaniu do zaledwie 5% tego, co słyszymy i 10% tego, co czytamy. A zatem im bardziej praktyczny jest proces zdobywania wiedzy, tym więcej pozostanie w naszej pamięci.

Drugie często słyszane i słuszne powiedzenie to: „Powiedz mi, a zapomnę, pokaż mi, a zapamiętam, zaangażuj mnie, a zrozumiem”.

Na takich założeniach opiera się IBL, ponieważ dociekanie oznacza zaangażowanie, które prowadzi do zrozumienia. Ważne jest też aby pokazać uczenie się jako ciągły proces, a nie dążenie do punktu końcowego.

Dociekanie to poszukiwanie prawdy, informacji lub wiedzy poprzez zadawanie pytań. Proces przekształcania informacji i danych w użyteczną wiedzę jest procesem złożonym, ale niezwykle ważnym i przydatnym.

W IBL rolę lidera odgrywają uczniowie, który zaczynają od ich własnych pytań i wątpliwości, które znajdują się w centrum ich drogi edukacyjnej. Jest to podejście do nauki, które kładzie nacisk na pytania, pomysły i naturalną ciekawość uczniów.

IBL to podejście skoncentrowane na uczniu, w którym nauczyciel prowadzi uczniów przez zadawane przez nich samych pytania, zaprojektowane metody badań i interpretowane przez nich dane. Poprzez dociekanie uczniowie aktywnie odkrywają informacje, które wspierają ich badania. Dociekanie w edukacji powinno prowadzić do lepszego zrozumienia świata, w którym ludzie żyją, uczą się, komunikują i pracują.

Treści poszczególnych przedmiotów czy dyscyplin są bardzo ważne, ale jako środek do celu, a nie jako cel sam w sobie. Baza wiedzy w każdej dyscyplinie stale się poszerza i zmienia. Nigdy nie można się wszystkiego nauczyć, ale każdy może lepiej rozwijać swoje umiejętności i kształtować dociekliwe postawy niezbędne do dochodzenia wiedzy przez całe życie. W przypadku nowoczesnej edukacji nabywanie umiejętności i nawyk stałego uczenia się w życiu powinny być najważniejszymi celami.

Model ten nadaje się do nauczania wszystkich przedmiotów, nawet tych, które tradycyjnie uważane są na trudniejsze, wymagające “zdolności”, np. przedmioty ścisłe.

IBL kładzie nacisk na uczenie się przez działanie i jest odbiciem pracy badawczej naukowców, którzy w ten sposób aktywnie odkrywają wiedzę.

Uczniowie zdobywają umiejętności, które nie tylko przydają się przy uczeniu się wszystkich przedmiotów szkolnych, ale także w życiu codziennym, pozaszkolnym.

Etapy dociekania w IBL

Oto poszczególne kroki, przez które przechodzą uczniowie w modelu IBL:

sformułowanie pytań;
zaprojektowanie drogi badania zagadnienia zawartego w pytaniu;
zidentyfikowanie i gromadzenie odpowiednich zasobów/źródeł;
opracowywanie wyjaśnień opartych na dowodach i wiedzy naukowej;
dzielenie się zastosowanymi procedurami i wynikami badania;
refleksja nad procesem uczenia się i rezultatami.

Po wybraniu pytania nauczyciel ma za zadanie ułatwienie procesu dociekania/badania kwestii przez uczniów. Ważne jest zaplanowanie kluczowych etapów tego procesu, ustalenie z uczniami celów i zapewnienie pewnej struktury.

Oto kilka przykładów „istotnych pytań”:

Jak możemy chronić nasze oceany?

Co sprawia, że ktoś jest dobrym liderem?

Jak nasze zmysły pomagają nam zrozumieć świat?

Czego sztuka może nas nauczyć o kulturze?

Jak ludzie wpływają na swoje środowisko?

Cechy IBL

Czym charakteryzuje się ten model?

• Rola ucznia i nauczyciela

W IBL uczeń odgrywa centralną rolę, a nauczyciel pełni rolę przewodnika/doradcy. Samo doświadczenie uczenia się jest jednak “napędzane” przez uczniów, ponieważ to oni generują pytania, które następnie badają, analizują i omawiają, aby znaleźć odpowiedzi. Nauczyciel jednak musi panować nad tymi procesami.

• Zwiększone zaangażowanie i przez to wyższa motywacja

U wielu uczniów tradycyjne podejście do zajęć lekcyjnych powoduje nudę i brak zaangażowania. Kiedy uczniowie wiedzą, że realizowane są ich własne pomysły i otrzymują regularne wsparcie oraz zachętę od swoich nauczycieli, zwiększa się ich motywacja, poziom zaangażowania i przez to chęć do nauki.

• Dostrzeganie związków

Zaletą IBL jest to, że nie ogranicza się ono do jednego przedmiotu. Koncentrując się na ważnych ideach, pytania uczniów prowadzą do zdobywania wiedzy z kilku obszarów tematycznych. Kiedy uczniowie przechodzą przez proces dociekania, odkrywają powiązania między przedmiotami, których istnienia nie wyobrażali sobie; przez to lepiej rozumieją złożoność świata. Ten model promuje interdyscyplinarne podejście do nauki.

• Rozwijanie ciekawości

Ciekawość jest naturalną cechą człowieka. Od urodzenia ludzie mają naturalną skłonność do ciekawości w poznawianiu świata. Ważne jest aby tę ciekawość utrzymać i rozwijać. Zastąpienie prostych obserwacji zadawaniem przez uczniów pytań o to, co obserwują wokół siebie, rozwija ich ciekawość świata. Pielęgnowanie naturalnej ciekawości uczniów rodzi kolejne pytania i angażuje uczniów. Model IBL zapewnia uczniom poczucie sensu i fascynacji nauką.

• Rozwój istotnych umiejętności

Najważniejsze w XXI wieku nie jest już zapamiętywanie faktów czy uczenie się na pamięć. Uczenie się faktów nie jest przydatne we współczesnym bardzo skomplikowanym świecie. Fakty się zmieniają, a informacje są obecnie łatwo dostępne – potrzebne jest zrozumienie, jak uzyskać to co jest przydatne i jak zrozumieć otaczającą nas ogromną masę danych.

Podczas uczenia się opartego na dociekaniu nauczyciele muszą wyjść poza gromadzenie informacji oraz skoncentrować się na poszukiwaniu przez uczniów odpowiedzi na pytania i rozwiązań problemów, które są ważne dla nich i otaczającego ich świata. W związku z tym kluczowe znaczenie ma pielęgnowanie rozwoju umiejętności dociekania, co wymaga szeregu kompetencji, np. krytycznego myślenia, umiejętności rozwiązywania problemów, analizy, autorefleksji i współpracy. Uczniowie rozwijają umiejętności poznawcze w zakresie zadawania pytań, wnioskowania i oceniania zdobytej wiedzy. Doskonalą swoje umiejętności społeczne poprzez współpracę z innymi i prezentacje. Ćwiczą czytanie, pisanie, uczą się kwestionować i badać, a nie zapamiętywać. Kształtują też miłość do nauki na całe życie, ponieważ zajęcia są interesujące, a oni sami odgrywają aktywną rolę w procesie eksploracji.

• Budowanie samooceny ucznia i relacji z innymi

Ponieważ każdy uczeń obiera swoją drogę badania, dużo łatwiej jest odnieść sukces. Wysoka samoocena pomaga w nauce i w życiu. IBL daje też uczniom możliwość rozwijania silniejszych relacji z kolegami z klasy, poprawy własnych umiejętności komunikacyjnych i zwiększenia pewności siebie co do własnych pomysłów i wartości własnego wkładu w pracę klasy.

Model tradycyjny a IBL

Tradycyjny model koncentruje się bardziej na uczeniu się O RZECZACH, podczas gdy uczenie się za pomocą dociekania koncentruje się bardziej na uczeniu się RZECZY! Innym użytecznym sposobem na porównanie tych dwóch modeli może być pytanie: CO w przeciwieństwie do JAK?

W modelu tradycyjnym nauczyciel prowadzi lekcję, a uczniowie słuchają prezentowanych przez niego informacji. Celem jest przyswojenie przez nich i zapamiętanie wiedzy - faktów, definicji, dat, nazw, co jest następnie sprawdzane podczas quizów i testów. Uczenie się jest zwykle z góry określone i ma określone cele.

W IBL proces jest otwarty. Uczniowie decydują, jakie aspekty badanego problemu ich interesują, a następnie prowadzą aktywnie badanie. Ponieważ każdy uczeń w klasie patrzy na temat z innej perspektywy, a wszyscy uczniowie prezentują swoje odkrycia, nauka wykracza daleko poza to co mogliby poznać z podręcznika.

Wyzwania

Zmiana paradygmatu nie jest łatwa. Dlaczego? Bo tradycyjne bezpośrednie nauczanie jest bardziej uporządkowane, wymierne i daje nauczycielowi większą kontrolę, ponieważ tak i jego uczono.

Co trzeba zrozumieć i przyswoić aby w pełni czerpać korzyści z modelu IBL?

• Trzeba zrezygnować z kontroli i zaakceptować wolność

Tutaj nie chodzi o to, aby dotrzeć do właściwej odpowiedzi, bo pytania mogą mieć wiele rozwiązań. Trzeba się więc uwolnić się od pewnej sztywności i zaakceptować wolność uczniów, którzy przejmują odpowiedzialność za tworzenie swojej wiedzy. I nie jest to ”wolna amerykanka” ponieważ są oni zobowiązani do przedstawienia dowodów niezależnie od wybranego rozwiązania. Ta zmiana pozwala na zróżnicowanie i wspieranie ich indywidualnych potrzeb - większy kontakt z uczniami, którzy mieli trudności, i zadawanie prowokujących pytań, aby zakwestionować zrozumienie tematu przez bardziej zaawansowanych.

• Trzeba przenieść akcent z treści na proces.

Odpowiedzi ą tylko częścią celu uczenia się — ważny jest proces, tak jak w badaniach naukowych. Jeśli uczniowie lepiej zrozumieją proces dociekania, treści same pojawią się po drodze. Ważniejsze są pytania typu „Czy uczniowie potrafią postawić hipotezę i uzasadnić ją dowodami?” i „czy umieją ocenić dane, aby szukać prawidłowości?” niż pytania dotyczące treści, których mieliby się uczyć.

• Trzeba odpuścić unikanie dyskomfortu i przyjąć go jako naturalny

W tradycyjnym modelu wiadomo zawczasu jakie są oczekiwane wyniki. Powoduje to uproszczenia, aby uniknąć dyskomfortu związanego z brakiem pełnej wiedzy. Wielu nauczycieli wie już, że jest to z krzywdą dla uczniów jako fałszywa reprezentacja świata i praktyk naukowych. Model IBL wywołuje też początkowo niepokój szczególnie u uczniów osiągających wysokie wyniki, którzy czują się pewniej w tradycyjnym modelu. Trzeba wyjaśnić im to poczucie dyskomfortu i jak je pokonywać.

Kiedy padnie mit jedynej „prawidłowej” odpowiedzi, uczniowie uświadomią sobie, że zmaganie się z nieuporządkowaną otwartą z natury rzeczywistością pozwoli im głębiej zrozumieć treści.

Generalnie, skuteczność uczenia się opartego na dociekaniu zależy od przewodnictwa i wskazówek udzielanych przez nauczycieli. IBL bez odpowiedniego kierowania lub kierowane tylko w minimalnym stopniu może nie zadziałać w przypadku uczniów, którzy mają mniejszą wcześniejszą wiedzę lub umiejętności w danym obszarze. Kiedy wymagania działań edukacyjnych przekraczają możliwości uczniów, proces uczenia się może zostać zablokowany. Dlatego tak ważne jest doświadczenie i przygotowanie nauczycieli do pełnienia roli przewodnika w IBL: w opracowywaniu dobrego pytania do zbadania, monitorowaniu procesu badawczego uczniów, udzielaniu wskazówek, gdy napotykają na trudności. Nauczyciele powinni też na bieżąco przekazywać uczniom informacje zwrotne i zachęcać ich do ciągłej oceny własnej nauki.

Inne podobne podejścia

Pojawiają się pytania o różnice między trzema często spotykanymi w literaturze pojęciami: Inquiry-based learning, Problem-based learning i Project-based learning. Wszystkie one są podejściami, mającymi podobne założenia, wychodzące z tej samej filozofii, z niewielkim tylko różnicami w akcentach.

Uczenie się oparte na dociekaniu koncentruje się wokół podstawowego pytania i bardziej na procesie odkrywania. Nauczanie oparte na problemach stawia uczniom wyzwanie w postaci rozwiązywania rzeczywistych problemów i opracowywania rozwiązań. Uczenie się oparte na projektach ma na celu wytworzenie użytecznego, namacalnego produktu.

Wszystkie trzy jednak pozwalają uczniom uczyć się rzeczy, które są dla nich istotne i interesujące, a jednocześnie pomagają im rozwijać różnorodne i przydatne umiejętności miękkie.