Szkoły społeczne w Polsce

Na tej stronie:

Lista szkół
Etapy edukacji
Szkoły publiczne a niepubliczne
Zróżnicowanie szkół niepublicznych
Szkoły prywatne a szkoły społeczne
Szkoła społeczna jako szczególny typ szkoły niepublicznej
Our Kids poleca

Akty prawne dotyczące systemu edukacji w Polsce nie definiują pojęcia "szkoła społeczna”. Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, której przepisy weszły w życie 1 września 2017 r., również tego nie zmienia, wskazując w art. 8 ust. 1, że szkoła może być placówką publiczną lub niepubliczną.

Etapy edukacji

Zgodnie z przepisem art. 18 ust. 1 prawa oświatowego od 1 września 2017 r. na polski system szkolnictwa składają się ośmioletnie szkoły podstawowe i szkoły ponadpodstawowe, wśród których wyróżniamy:

ośmioletnia szkoła podstawowa - zaczyna się w wieku 6/7 lat i do niedawna trwała 6 lat, jednak po reformie edukacji nastąpił powrót do 8-letniej szkoły podstawowej. Nauka w szkole podstawowej dzieli się na dwa cykle. W pierwszym, trzyletnim cyklu jeden nauczyciel uczy wszystkich przedmiotów, często w sposób zintegrowany. W drugim więcej jest nauczania przedmiotowego, prowadzonego przez nauczycieli wyspecjalizowanych.
czteroletnie liceum ogólnokształcące (LO) - ma na celu przygotowanie uczniów do kontynuacji nauki na wyższej uczelni.
pięcioletnie technikum - ma na celu przygotowanie uczniów do pracy lub studiów wyższych.
trzyletnia szkoła branżowa I stopnia.
dwuletnia szkoła branżowa II stopnia - nabór ruszył w 2020 r.

Na każdym z tych poziomów funkcjonują zarówno szkoły publiczne, jak i niepubliczne - zarówno społeczne jak i prywatne.

Szkoły publiczne a niepubliczne

Szkoły publiczne i niepubliczne różni wiele cech, z których podstawowe to:

• Założyciel i organ prowadzący

Szkoły publiczne mogą zakładać i prowadzić tylko jednostki samorządu terytorialnego lub organy państwa. Szkoły niepubliczne mogą natomiast być tworzone przez różne podmioty: osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego (stowarzyszenia, związki wyznaniowe, fundacje, spółki) i osoby fizyczne. By założyć szkołę, muszą one uzyskać wpis do ewidencji placówek i szkół niepublicznych prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego zobowiązaną do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek (art. 168, ust. 1 prawa oświatowego). Jednostki samorządu terytorialnego nie mają prawa zakładać szkół niepublicznych.

• Koszty nauki

Nauka w szkole publicznej jest bezpłatna, natomiast szkoły niepubliczne zazwyczaj pobierają opłaty w postaci czesnego (o wyjątkach piszemy dalej). Niektóre ze szkół niepublicznych dodatkowo pobierają tzw. wpisowe, czyli jednorazową opłatę za wpisanie na listę uczniów szkoły.

• Dostępność szkoły

W szkołach publicznych obowiązuje zasada powszechnej dostępności, która nie obowiązuje w szkołach niepublicznych. W przypadku szkół podstawowych zasada powszechnej dostępności powiązana jest z tzw. rejonizacją: szkoła publiczna ma obowiązek przyjąć wszystkich uczniów z przydzielonego jej obwodu. Nie ma też prawa skreślić z listy uczniów ucznia objętego obowiązkiem szkolnym – uczeń taki może zostać jedynie przeniesiony do innej szkoły. Szkoła niepubliczna natomiast sama decyduje, których uczniów przyjmuje, stosując w tym celu określone kryteria. Może też skreślić ucznia z listy uczniów, jeśli naruszy on lub jego rodzice postanowienia statutu szkoły (np. gdy zachowanie ucznia zagraża dobru innych uczniów, klasy lub szkoły, gdy nie uzyskuje on promocji, czy gdy rodzice nie płacą czesnego).

Zróżnicowanie szkół niepublicznych

Szkoły niepubliczne łączy to, że są zakładane i prowadzone przez podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego, zwykle pobierają opłaty za naukę i nie są zobowiązane do respektowania rejonizacji. Szkoły te jednak stanowią grupę niejednorodną - mają różne uprawnienia, cele i misje.

Szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych

Zdecydowana większość szkół społecznych i prywatnych to szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych. Oznacza to, że szkoły te, funkcjonując w ramach systemu szkolnego, realizują podstawę programową oraz stosują zasady oceniania i promowania uczniów ustalone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, umożliwiające uzyskanie świadectw i dyplomów państwowych.

Powyższa zasada dotyczy wszystkich niepublicznych szkół – podstawowych, licealnych, techników i szkół branżowych, z tym że w myśl art. 17 ust. 1 prawa oświatowego „szkoła podstawowa może być tylko szkołą publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej”.

Z powyższego wynika zatem, że szkoły bez uprawnień szkół publicznych mogą funkcjonować tylko na poziomie ponadpodstawowym. Są to np. szkoły policealne, artystyczne czy szkoły językowe, których celem jest kształcenie szczególnych umiejętności i kompetencji zawodowych.

Trzeba też dodać, że szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych otrzymują dotacje od jednostki samorządu, prowadzącej ewidencję, do której wpisana jest dana szkoła. Jednostka samorządu z kolei otrzymuje środki na ten cel w subwencji oświatowej przekazywanej z budżetu państwa. Jej wysokość jest uzależniona od charakteru szkoły i realizowanych przez nią zadań.

Szkoły prywatne a szkoły społeczne

Jak już wspomnieliśmy, szkoły społeczne mogą zakładać zarówno osoby fizyczne, jak i prawne: stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne, spółki. Deklarują one wyłącznie misję edukacyjną – pobierają czesne, ale zapewniają, że pozyskane tak środki są przeznaczone wyłącznie na funkcjonowanie szkoły, a prowadzący ją organ nie czerpie z nich zysku.

Na podstawie tego kryterium szkoły społeczne odróżniane są od grupy szkół niepublicznych, nazywanych prywatnymi, które zakładane są przez osoby fizyczne i nastawione są na działalność komercyjną, mającą przynosić zysk. Osobną kategorię stanowią tu szkoły prowadzone przez organizacje wyznaniowe.

W powszechnym odczuciu szkoły prywatne są traktowane jako drogie, bo nastawione na zysk, a szkoły społeczne, w tym prowadzone przez organizacje wyznaniowe, jako mniej kosztowne, ponieważ są szkołami non-profit. W praktyce nie jest to regułą – wysokość czesnego zależy bardziej od regionu kraju, wielkości miejscowości, w której funkcjonuje szkoła (w dużych miastach jest po prostu drożej), jej oferty (liczby zajęć pozalekcyjnych, w tym zwłaszcza liczby godzin języków obcych, zajęć sportowych) i prestiżu szkoły, a nie od statusu organu prowadzącego. Szkoły społeczne, które dorobiły się „marki”, miewają również wysokie czesne, a nierzadko dotyczy to również szkół prowadzonych przez organizacje wyznaniowe.

Szkoła społeczna jako szczególny typ szkoły niepublicznej

Trudno jednoznacznie scharakteryzować poszczególne rodzaje szkół składające się na niepubliczną edukację w Polsce. Dążąc do sformułowania pewnej charakterystyki szkół społecznych, można wyłonić kilka kryteriów odróżniających je od innych szkół niepublicznych, trzeba jednak pamiętać, że cechy te nie zawsze występują.

Szkoła społeczna, to:

1. Szkoła założona przez podmiot społeczny

Szkoły społeczne to szkoły najczęściej tworzone przez stowarzyszenia i organizacje społeczne, fundacje, zakładające działalność non-profit. W większości szkoły te pobierają czesne, ale nie w celach zarobkowych. Deklarują, że całość środków pozyskanych z czesnego przekazywana jest na realizację celów statutowych szkoły. Z uwagi na ten fakt szkoły społeczne są często uważane za tańsze od tzw. prywatnych, ale nie jest to regułą.

Nazwa „szkoła społeczna” być może przyjęła się stąd, że w początkowym okresie powstawania tego typu szkół ich założycielem najczęściej było Społeczne Towarzystwo Oświatowe (STO) i wiele szkół prowadzonych przez STO ma w swojej nazwie przymiotnik „społeczna”. Genezy nazwy można jednak również upatrywać w fakcie, że szkoły te powstają często z inicjatywy społecznej rodziców, a także w tym, że są nastawione na kształtowanie kompetencji społecznych swoich uczniów. Ma to swoje konsekwencje w sposobie organizacji i funkcjonowania omawianych szkół.

Bardzo wiele o historii i specyfice szkół społecznych można dowiedzieć się czytając wywiad Our Kids z Zygmuntem Puchalskim, prezesem Zarządu Głównego STO pt. "STO - ponad 30 lat szkół społecznych w Polsce".

2. Szkoła angażująca rodziców

Cechą charakterystyczną szkół społecznych jest mocne angażowanie rodziców w proces organizacji edukacji. Rodzice, będąc członkami kół prowadzących szkołę, określają, na co będą wydatkowane pieniądze z przychodów szkoły, mają też wpływ na zatrudnianą kadrę, z którą następnie ściśle współpracują. Jednocześnie szkoły społeczne akcentują podmiotowość ucznia.

Wspomniane Społeczne Towarzystwo Oświatowe, które istnieje ono od 1987 roku i obecnie skupia około sto szkół wszystkich poziomów, w których uczy się ok. 15 tys. uczniów, a zatrudnionych jest ok. 2,5 tys. osób, tak definiuje cel swojej działalności: „STO, założone przez rodziców i nauczycieli zbuntowanych przeciwko jednolitej, komunistycznej oświacie, powstało z mocnego pragnienia wolności, w której powinny wzrastać nowe pokolenia. Dzięki temu pragnieniu stworzono system edukacji, jakiego przedtem nie było”.

Koncepcja STO polega na harmonijnym połączeniu edukacji i wychowania. Ten jasny cel wymaga spełnienia wielu warunków, wśród których podstawowe znaczenie ma współpraca rodziców i nauczycieli oparta na wzajemnym zaufaniu. Nauczyciele, uczniowie, rodzice razem kształtują szkołę, akceptując podstawowe zasady i reguły, takie jak uczciwość, rzetelność, wzajemny szacunek, empatia. Są to zasady na tyle ogólne, że ani wyznawana religia, ani ulubiona opcja polityczna nie wchodzą z nimi w konflikt, i na tyle konkretne, że mogą być podstawą tworzenia prawdziwej wspólnoty obywatelskiej.

3. Szkoła kształtująca kompetencje społeczne uczniów

Szkoły społeczne kładą duży nacisk na kształtowanie kompetencji społecznych swoich wychowanków. Chodzi o ukształtowanie ucznia jako osoby: w sensie umysłowym, społecznym, kulturalnym, fizycznym – czytamy w założeniach działalności STO.

Wartości przyświecające szkołom społecznym ujmowane są w ich statutach, znajdują też odzwierciedlenie w postaciach patronów szkół, eksponowane są na stronach internetowych w postaci cytatów i mott, czasami są też wkomponowane w koncepcję graficzną logo i innych elementów identyfikacji wizualnej szkoły.

4. Szkoła kameralna, o małej liczbie uczniów w klasach

Szkoły społeczne deklarują niewielką liczbę uczniów w klasach – najczęściej 15-17, tłumacząc, że kameralność daje uczniom poczucie bezpieczeństwa, nie dopuszcza do anonimowości, ułatwia indywidualizację.

5. Szkoła z bogatą ofertą zajęć dodatkowych

Szkoły społeczne podkreślają też swoją bogatą ofertę zajęć dodatkowych: zwłaszcza więcej godzin języków obcych czy sportu. Wskazują na indywidualizację procesu nauczania, autorskie programy i innowacyjne metody. Kładą duży nacisk na profesjonalizm nauczycieli, często realizują innowacyjne projekty edukacyjne.

Our Kids poleca

Polecamy zapoznać się tymi artykułami, które pozwolą jeszcze lepiej zrozumieć specyfikę szkół społecznych:

STO - ponad 30 lat szkół społecznych w Polsce. Społeczne Towarzystwo Oświatowe (STO) i jego szkoły społeczne

Innowacje edukacyjne zrodzone w szkole społecznej. Szkoła społeczna to żyzna gleba dla ciekawych pomysłów edukacyjnych

Osoby, które to czytały, również oglądały:

Warto przeczytać

	Szkoła ( = Warta specjalnej uwagi )	Klasy	Rodzaj	Język / Rodzaj
2	2 Społeczne Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Międzynarodowymi im. Pawła Jasienicy STO Solec 48, Warszawa, 00-382	kl. 9 do kl. 12	Diploma programme GCSE / iGCSE Międzynarodowa Matura IB	angielski, polski Diploma programme GCSE / iGCSE Międzynarodowa Matura IB
2	Przedszkole Baby City ul. Zielona 42, Warszawa, 02-913	żłobek (2,5 lat) do zerówka	Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia Waldorf	angielski, hiszpański Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia Waldorf
0	Społeczna Szkoła Nr 10 ul. Ostrobramska 72, Warszawa, 04-175
0	Społeczne Liceum Ogólnokształcące Nr 7 im. Bronisława Geremka Karmelicka 26, Warszawa, 00-181
0	Społeczne Gimnazjum Startowa Zespół Szkół Bednarska Startowa 9, Warszawa, 02-248
0	Liceum Ogólnokształcące Społeczne Nr 17 Batorego 14, Warszawa, 02-591
0	Miejskie Przedszkole nr 14 z oddziałami integracyjnymi im. Marii Montessori ul. Nawojowska 9, Nowy Sącz, 33-300
0	Społeczne Szkoły Bułhaka Trakt Brzeski 63, Warszawa, 05-075
0	Społeczna Szkoła Podstawowa Nr 4 STO Traktorzystów 16, Warszawa, 02-495
0	Społeczna Szkoła Podstawowa Nr 5 im. Zawiszy Czarnego Paryska 25, Warszawa, 03-945
0	I Społeczne Liceum Ogólnokształcące im. Maharadży Jam Saheba Digvijay Sinhji Zespół Szkół Bednarska Zawiszy 13, Warszawa, 01-167
0	Społeczne Liceum Ogólnokształcące 21 im. Jerzego Grotowskiego Jana Pawła II 36c, Warszawa, 00-141
0	Szkoły Stowarzyszenia Sternik ul. Pożaryskiego 28, Warszawa, 04-703
0	Społeczna Szkoła Podstawowa Nr 30 STO Astronautów 11, Warszawa, 02-154

4. Expo Szkół Niepublicznych, 10 lutego 2024 r. O tegorocznych targach

Szkoły społeczne

Czym jest szkoła społeczna i czym rożni się od innych szkół niepublicznych?

Zajęcia i obozy

Lista szkół