Szkoły alternatywne w Polsce

Na tej stronie:

Lista szkół
Szkoły alternatywne
Co krytykują twórcy szkół alternatywnych?
Wartości edukacji alternatywnej
Rodzaje edukacyjnych placówek alternatywnych
Szkoły alternatywne a “system”
Szkoły poza głównym nurtem
Zalety szkół alternatywnych

Coraz częściej słyszy się o potrzebie zmiany sposobu, w jaki szkoła kształci dzieci. Jak usłyszeliśmy od ponad tysiąca rodziców, objętych badaniem Our Kids w 2019 roku, rodzice są rozczarowani brakiem indywidualnego podejścia do dzieci w szkołach publicznych, troski o ich stan i rozwój emocjonalny, zbytnim nastawieniem na tradycyjny model, w którym nauczyciel przekazuje informacje, a uczniowie mają przyswoić wiedzę, zdać testy i egzaminy, zdobyć wysokie oceny.

Dlatego wielu rodziców wybiera szkoły niepubliczne, mimo że trzeba za nie płacić - zapewniają one dzieciom bezpieczeństwo emocjonalne, bliski kontakt z nauczycielami i innymi dziećmi, inaczej widzą zarówno cele edukacji jak i metody właściwe do realizacji tych celów.

Niektórzy idą jeszcze dalej - poszukując takich placówek, które odchodzą dużo dalej od systemu szkolnictwa, czyli od placówek “systemowych”. To zwolennicy edukacji zwanej alternatywną, którą w sensie praktycznym można zaklasyfikować jako podkategorię edukacji niepublicznej.

Szkoły alternatywne

Szkoły alternatywne odbiegają w znacznym stopniu od konwencjonalnych placówek edukacyjnych. Oferują podejście i program, które różnią się od tego, co można znaleźć w większości tzw. szkół systemowych.

Placówki alternatywne odchodzą od głównych założeń edukacji systemowej w swoim formacie i są często efektem poszukiwań, eksperymentów i realizacją autorskiej wizji ich twórców, którzy postrzegają szkoły systemowe jako zbyt ograniczające rozwój dziecka i nie przygotowujące go do życia we współczesnym społeczeństwie i świecie.

Ruch alternatywny w edukacji to efekt buntu przeciwko tradycyjnej szkole.

Co krytykują twórcy szkół alternatywnych?

Twórcy placówek alternatywnych, niezależnie od ich charakteru, mają bardzo podobne zastrzeżenia do szkolnictwa systemowego. Oczywiście, to ich punkt widzenia. Nie oznacza to, że wszystkie szkoły systemowe są takie, ani że w każdej szkole systemowej znajdziemy wszystkie te negatywne cechy.

Oto co twórcy placówek alternatywnych krytykują w szkołach systemowych:

• Nadmierne nastawienie na egzaminy, testy, rankingi

• Brak indywidualizacji nauczania i traktowanie wszystkich uczniów jakby byli tacy sami

• Model trzech “z” - zakuć, zdać i zapomnieć

• Główny nacisk na rozwój intelektualny ucznia, z pominięciem sfery emocjonalno-społecznej

• Tradycyjny model nauki, w którym nauczyciel przekazuje informacje (wykładowca), a uczniowie mają przyswoić wiedzę,

• Stres, presja, narzucone metody i treści

• Zewnętrzna motywacja do nauki – dziecko uczy się dla ocen, rodziców, nauczyciela albo by uniknąć kary (złej oceny, uwagi, niezadowolenia dorosłych)

• Nauczanie przedmiotowe, oderwane od myślenia problemowego i nie ukazujące połączeń między przedmiotami i perspektywy interdyscyplinarnej

• Sztywny plan zajęć

• Jednolity program i metody, niezależnie od predyspozycji, uzdolnień, zainteresowań uczniów.

Wiele z powyższych punktów pojawiało się także w badaniu Our Kids, w którym rodzice dzielili się z nami swoimi powodami wyboru szkoły niepublicznej - patrz: "Powody wyboru szkół niepublicznych".

Wartości edukacji alternatywnej

Zniechęceni tradycyjnym modelem szkoły, rodzice i pedagodzy od lat poszukują rozwiązań alternatywnych. Chcą innej szkoły, o innych wartościach. Tworzą swoje szkoły w taki sposób aby naprawić wymienione w poprzedniej sekcji powyżej wady.

“Szkoła przyszłości powinna być nastawiona na współpracę, wychowanie, przygotowanie do życia, a nie tylko zdawanie egzaminów i osiąganie wysokich wyników w rankingach. (...) - mówi prof. UW dr hab. Małgorzata Żytko, kierownik Katedry Edukacji Szkolnej i Kształcenia Nauczycieli. - Szkoła powinna być niehierarchiczna, demokratyczna, a także bezpieczna i przyjazna” - dodaje. (źródło 1)

Rodzaje edukacyjnych placówek alternatywnych

W edukacji alternatywnej jest szereg nurtów:

• “Unschooling” - to nieformalne uczenie się pozaszkolne - nie ma grafiku zajęć, ani formalnych lekcji. Dzieci zdobywają wiedzę poprzez działania wybrane przez nich samych - naturalne doświadczenia życiowe, w tym zabawę, obowiązki domowe, osobiste zainteresowania, podróże, książki, wybierane zajęcia, rodzinę, mentorów i interakcje społeczne. Termin „unschooling” został stworzony w latach 70. XX wieku przez pedagoga Johna Holta. Unschooling jest często uważany za rodzaj edukacji domowej (homeschooling).

• Nauka domowa (homeschooling) - realizacja programu nauczania w środowisku pozaszkolnym, domowym, albo pod opieką rodziny albo nauczycieli. Pozwala na to ustawa o systemie oświaty z 24 kwietnia 2014 roku (art. 16 ust. 8 do 14), która stanowi, że na wniosek rodziców dyrektor publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej lub szkoły ponadgimnazjalnej, do której dziecko zostało przyjęte, może zezwolić na spełnianie przez dziecko obowiązku nauki poza szkołą. Dzieci uczone tą metodą są przyporządkowane do istniejącej tradycyjnej szkoły i tam muszą zdawać egzaminy z każdego przedmiotu, zaliczając w ten sposób kolejne klasy i uzyskując świadectwa.

• Szkoły demokratyczne - pierwsza taka szkoła na świecie - Summerhill - została założona w 1921 roku w Anglii przez Alexandra Sutherlanda Neilla. Jak przedstawia to organizacja szkół demokratycznych Alternative Education Resource Organization (AERO) - demokratyczne szkoły obejmują edukację, w ramach której młodzi ludzie mają swobodę w organizowaniu swoich codziennych zajęć, gdzie istnieje równość, a decyzje są podejmowane demokratycznie przez młodzież i dorosłych. Są to “szkoły, w których nie ma przymusu uczenia się, a nauczyciel i uczeń są ich równoprawnymi członkami. Dzieci wspólnie z nauczycielami decydują o zasadach i prawach panujących w szkole. Uczniowie szkół demokratycznych biorą odpowiedzialność za swoją edukację i dyscyplinę. Dorośli w szkołach demokratycznych stanowią wsparcie i oferują uczniom swoją wiedzę i doświadczenie, z których uczniowie mogą skorzystać” (źródło 2).

“Szkoła demokratyczna stawia przede wszystkim na rozwój emocjonalny i społeczny. Pozwala to na budowanie osobistego poczucia bezpieczeństwa dziecka, co jest podstawą dalszego rozwoju intelektualnego. Dbamy o zdolności komunikacyjne, umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji, współpracy i relacji w grupie. To pozwala z kolei na rozwój zainteresowań, kreatywnego myślenia i podejścia do problemów. Istotne jest tutaj poznawanie siebie w aspekcie własnych możliwości, wyrażanie siebie i budowanie poczucia własnej wartości. Dodatkowo tworzymy warunki zapewniające każdemu dziecku realizowanie osobistej potrzeby naturalnej aktywności, uwzględniając w tym aktywność fizyczną, ruch oraz odpoczynek i wyciszenie. Jest to możliwe wówczas, gdy struktura szkoły pozwala, by każdy sam mógł decydować o tym, jak spędza w niej czas, a podstawą tej struktury są wspierający dorośli” - mówi Marianna Kłosińska, prezes fundacji Bullerbyn, która prowadzi taką szkołę. (źródło 3)

Szkół demokratycznych w Polsce stale przybywa.

• Szkoły (przedszkola) leśne - najpierw były leśne przedszkola - pierwsze powstawały w latach 1950. i 1960.w Skandynawii, a potem pojawiły się pierwsze szkoły. W Polsce pierwsze leśne przedszkole powstało w 2015 roku. Najważniejszym elementem w edukacji leśnej jest kontakt z naturą. Dzieci spędzają większość czasu na powietrzu i uczą się w harmonii z naturą, nie ma tradycyjnych zabawek, a dzieci bawią się tym, co znajdą lub zbudują. Twórcy tego nurtu podkreślają, że dzieci, szczególnie w wielkich miastach, cierpią na deficyt przyrody, który powoduje różnego rodzaju dysfunkcje, m.in. ADHD. Leśne placówki budują w dzieciach odporność, a edukacja oparta jest na wolności i demokracji. Takie placówki od kilkudziesięciu lat działają m.in. w Skandynawii, Norwegii, Niemczech, Czechach i Japonii, gdzie traktowane są jako pełnoprawne placówki oświatowe. W Polsce są dwa modele - projekt stworzony przez fundację albo działalność gospodarcza i oba nie otrzymują dotacji oświatowych.

To tylko kilka najważniejszych grup w tej zróżnicowanej społeczności ludzi, którzy chcą aby szkoła była inna, bardziej przyjazna i oparta na zdrowych relacjach. “Powstaje też wiele szkół autorskich, które nie przywiązują się do jednego konkretnego nurtu, ale działają bardziej na zasadzie puzzli czy patchworku i opracowują własny model nowoczesnej edukacji, która przygotowuje dzieci do życia,” mówi Anna Kozicka, dyrektorka Szkoły Otwartej.

Szkoły alternatywne a “system”

Jak mówią twórcy placówek alternatywnych, edukacyjny establishment, czyli władze oświatowe, reaguje na nurt alternatywny niezbyt przyjaźnie. Nie oferuje wsparcia dla autorów innowacji, którzy w przeciwieństwie do szkół systemowych nie dostają dotacji i nie mają dostępu do lokali. “Alternatywne szkoły nie są mile widziane, jako coś co może się wymykać spod kontroli. My musimy sobie radzić sami,” opowiada Anna Kozicka.

Nie oznacza to, że szkoły alternatywne nie mają relacji z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Jednak ich rodzaj zależy od przyjętego modelu:

• Innowacja edukacyjna - takie szkoły alternatywne przedstawiają swój autorski program i są zobowiązane do tego żeby w ramach tej innowacji realizować podstawę programową.

• Placówki “edukacji domowej” (niekoniecznie w domu) - sami rodzice mogą uczyć dzieci w domu, ale najczęściej działają szkoły autorskie, realizujące swój pomysł na szkołę. Współpracują one z innymi szkołami stacjonarnymi, gdzie dzieci otrzymują świadectwa. Takie placówki nie muszą przedstawiać ministerstwu swoich programów, ale dzieci muszą zdać egzaminy z każdego przedmiotu na koniec roku.

W obu przypadkach nie ma obaw o to, że dziecko nie spełnia wymogów systemu edukacyjnego i w razie konieczności czy potrzeby może zostać przeniesione do szkoły systemowej.

Szkoły poza głównym nurtem

Poza nowatorskimi szkołami alternatywnymi, istnieją szkoły realizujące programy wykraczające poza główny nurt, w tym szkoły Montessori, szkoły waldorfskie, szkoły daltońskie czy szkoły IB. Nie są one szkołami alternatywnymi sensu stricto. Anna Kozicka, dyrektor Szkoły Otwarte, mówi, że Montessori to pedagogika sprzed ponad 100 lat, która wówczas była innowacyjna, natomiast w dzisiejszych czasach wiele jej elementów nie przystaje do współczesności i nie służy współczesnym dzieciom.

Szkoły Montessori: szczególnie popularne są przedszkola i szkoły podstawowe oparte na metodzie Marii Montessori. Cechą charakterystyczną szkół Montessori jest nauka oparta na samokształceniu. Dzieci same wybierają własne zajęcia, realizują swoje zainteresowania i pasje pod okiem nauczyciela. Wiele szkół Montessori w Polsce posiada akredytację instytutu certyfikującego, takiego jak organizacja Association Montessori Internationale. Nauczyciele przechodzą specjalistyczne szkolenia zdobywane w Polskim Instytucie Montessori.

Szkoły waldorfskie: szkoły waldorfskie realizują waldorfski program nauczania zaakceptowany przez MEN. Ważna jest tam rola sztuki. Celem jest rozwijanie ciekawości, kreatywności i wyobraźni u dzieci. Większość polskich szkół waldorfskich opóźnia formalną naukę, gdy uczniowie są już gotowi na dalszy rozwój.

Szkoły z programem IB: Program International Baccalaureate to zaawansowany program nauki oferowany w wielu szkołach (szczególnie w szkołach międzynarodowych). Programy IB są oferowane na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum. Nie jest on jedynie programem nauczania, ale kształtuje także ważne cechy osobowości ucznia, aby łatwiej mu było zmieniać świat.

Zalety szkół alternatywnych

Szkoły alternatywne w Polsce (podobnie jak wiele innych szkół niepublicznych - prywatnych i społecznych) mają szereg zalet:

• Zindywidualizowana nauka: zamiast stosować uniwersalne podejście szkoła dostosowuje proces uczenia do możliwości i potrzeb edukacyjnych każdego ucznia. Może to pomóc zwiększyć zaangażowanie i koncentrację uczniów oraz inspirować ich do dalszej nauki.

• Specjalistyczne wsparcie: wiele szkół alternatywnych dysponuje dodatkową kadrą zapewniając dzieciom większą uwagę i wsparcie. Niektóre szkoły oferują również specjalne wsparcie dla uczniów ze specjalnymi potrzebami.

• Zaangażowanie rodziców: wiele szkół alternatywnych polega na zaangażowaniu rodziców. Rodzice i opiekunowie mogą działać na rzecz szkoły jako ochotnicy, uczestniczyć w zajęciach szkolnych, podejmować decyzje dotyczące pracy szkoły, uczestniczyć w inicjatywach szkolnych. Dzięki temu stają się integralną częścią edukacji dziecka i pomagają mu w pełni wykorzystać możliwości szkoły.

• Małe klasy: typowe dla alternatywnych szkół oferuje niezbyt liczne klasy (w przeciwieństwie do wielu szkół tradycyjnych, gdzie nierzadko klasy są przepełnione), co zdecydowanie wpływa korzystnie na proces uczenia się.

A ponadto:

• Zróżnicowane wiekowo klasy

• Koncentracja na całym dziecku

• Zindywidualizowany program nauki

• Spersonalizowane programy wsparcia

• Koncentracja na sztuce i kreatywności

• Uczenie się poprzez doświadczenia, projekty

• Dochodzenie do wiedzy poprzez stawianie pytań i samodzielne poszukiwania.

Wśród wielu alternatywnych placówek w Polsce znajdują się: Szkoła Otwarta, Turkusowa Wieża, Żyrafia Osada, Wolna Szkoła Demokratyczna Bullerbyn, Mozaika Wrocławska Wolna Szkoła, Alternatywna Szkoła Podstawowa Cieszyn, Thinking Zone i wiele innych.

Osoby, które to czytały, również oglądały:

Warto przeczytać

	Szkoła ( = Warta specjalnej uwagi )	Klasy	Rodzaj	Język / Rodzaj
2	Przedszkole Baby City ul. Zielona 42, Warszawa, 02-913	żłobek (2,5 lat) do zerówka	Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia Waldorf	angielski, hiszpański Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia Waldorf
1	Montessori Farm School Białka Białka 155, Radzyń Podlaski, 21-300	kl. 5 do kl. 9	Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN)	angielski, polski Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN)
1	Warsaw Montessori School/Casa dei Bambini ul. Szwoleżerów 4, Warszawa, 00-464	żłobek (18 miesięcy) do kl. 12	Diploma programme Międzynarodowa Matura IB Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN)	angielski, polski Diploma programme Międzynarodowa Matura IB Montessori Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN)
1	Wrocław Cosmopolitan School Fabryczna 14A, Wrocław, 53-609	żłobek (3 lata) do kl. 12	A levels Angielski program nauczania GCSE / iGCSE Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia	angielski A levels Angielski program nauczania GCSE / iGCSE Polski program nauczania (Ministerstwo Edukacji Narodowej, MEN) Reggio Emilia
0	Niepubliczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum 'Otwarte Drzwi' Aleja Niepodległości 36, Poznań, 61-714
0	Szkoła Podstawowa Montessori w Rzeszowie Konfederatów Barskich 40 B, Rzeszów, 35-321
0	Niepublicznej Szkoły Podstawowej Montesorii w Lublinie Nadbystrzycka 162, Lublin, 20-506
0	Sopocka szkoła Montessori Tatrzańska 19, Sopot, 81-814
0	Waldorfska Szkoła Podstawowa im. Cypriana Kamila Norwida ul. Pocztowa 22, Bielsko-Biała, 43-309
0	Montessori Elipsoida W. Żeleńskiego 3, Warszawa, 02-403
0	Montessori Wesoła Aleja Piłsudskiego 4d, Warszawa, 05-077
0	Szkoła Podstawowa Nr 3 Przymierza Rodzin Nocznickiego 7, Warszawa, 01-948
0	Wielicka Szkoła Montessori Kościuszki 36a, Wieliczka, 32-020
0	Korczak Szkoła Montessori Kowelska 1 , Warszawa, 03-432
0	Ala ma kota ul. Żołny 63a, Warszawa, WARSZAWA, POLSKA
0	J. Addison School 2 Valleywood Drive, Markham, L3R 8H3
0	Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Marii Montessori Trasa Północna 15, Zielona Góra, 65-119
0	Niepubliczna Szkoła Podstawowa Montessori Nadbystrzycka 162, Lublin, 20-506
0	Szkoła Promitis Wileńska 18 lok. U7, Warszawa, 03-416
0	Montessori International School Potockiej 38, Poznań, 60-211
0	Montessori Neo School Średniawskiego 27, Myślenice, 32-400
0	Polski Ośrodek Edukacji Montessori Henryka Pobożnego 1, Warszawa, 02-496
0	Collegium Gostynianum zespół szkół katolickich im. ks. Kazimierza ul. Droga Męczenników Majdanka 27, Lublin, 20-325
0	Szkoła Podstawowa Nr 2 Przymierza Rodzin im. ks. Jana Twardowskiego Racławicka 14, Warszawa, 02-601
0	Montessori BONA VENTURA Broniewskiego 19, Szczecin, 71-460

Eksperci odpowiadają na pytania najczęściej zadawane przez rodziny EXPERT CORNER